Kyrgyz grammar, written in Kyrgyz

I still haven't read through this but it seems to be written by the government in 2002 in Kyrgyz giving certain standards for the language. Even if you don't know Kyrgyz (I don't know it either) a knowledge of Turkish can take you pretty far, and some parts deal with how to write foreign names, technical terms, and so on. It's from the Kyrgyz Wikipedia; here it is.

I couldn't find a Kyrgyz transliterator so I ran it through the Kazakh one, and then replaced all w's with u's since that's what they seem to be. It might represent the original pronunciation a little bit but I wanted to make it as readable as possible to someone who knows Turkish, so there.


Here's the whole thing:

---

Kırgız tïlïnïn jazuu erejelerï

Uikipedia dan

Kırgız Respublïkasının Jogorku Keñeşïnïn Mıyzam çıgaruu jıyınının 2002-jıldın 28-ïyunupdagı Z № 830-11 toktomunun negïzïnde

KIRGIZ TÏLÏNÏN JAZUU EREJELERÏ (JAÑI REDAKCÏYaSI)

* 1 Tıbış, tamga jana alfavït

* 2 Tıbıştardın jazılışı

o 2.1 Ündüü tıbıştardın jazılışı

o 2.2 Ünsüz tıbıştardın jazılışı

* 3 Baş tamgalardın jazılışı

* 4 Jönököy sozdördün jazılışı

o 4.1 Uñgu sözdördün jazılışı

o 4.2 Söz müçölörünün jazılışı

* 5 Tataal sözdördün jazılışı

o 5.1 Bïrïkken jana koşmok sözdördün bïrge jazılışı

o 5.2 Koşmok sözdördün bölök jazılışı

o 5.3 Kıskartılgan sözdör, grafïkalık kıskartuular jana alardın jazılışı

o 5.4 Koş sözdördün jazılışı

* 6 Ençïlüü attardın jazılışı

* 7 Özdöştürülgön sözdördün jazılışı

* 8 Taşımal

[оңдоо] Tıbış, tamga jana alfavït

1-§. Kırgız adabïy tïlïnde on tört ündüü, jıyırma ünsüz tıbış bar. Ündüülördün segïzï - kıska: a, e, o, ö, ı, ï, u, ü; altoo - sozulma: aa, ee, oo, öö, uu, üü; jetöö - joon: a, aa, o, oo, ı, u, uu; jetöö - ïçke: e, ee, o, oo, ï, ü, üü. Ünsüzdördün altoo - uyañ: m, n, ñ, r, y, l; altoo - jumşak: b, v, d, j, z, g; segïzï - katkalañ: p, f, s, ş, ç, x, k, t.

2-§. Kırgız tïlïndegï tıbıştar 36 tamga menen belgïlenet: Aa, Bb, Vv, Gg, Dd, Ee, Ёё, Jj, Zz, Ïï, Ïy, Kk, Ll, Mm, Nn, ñ, Oo, Öö, Pp, Rr, Ss, Tt, Uu, Üü, Ff, Xx, Cc, Çç, Şş, Щщ, ь, Iı, ъ, Ee, Yuyu, Yaya.

Eskertüü: bulardın ïçïnen C, Щ tamgaları japa Ъ, Ь belgïlerï Kırgız Respublïkasının rasmïy tïlï - orus tïlïnen jana başka tïlderden kïrgen sözdördü jazuuda koldonulat.

3-§. Sozulma ündüülör koş tamga menen belgïlenet: aa, ee, oo, öö, uu, üü. Aarı, saat, jaa, jeek, bee, oor, boor, joo, öön, möön, töö, uuk, suur, buu, jüün, küü, j.b.

[оңдоо] Tıbıştardın jazılışı

[оңдоо] Ündüü tıbıştardın jazılışı

4-§. Söz başında e, söz ortosunda jana ayagında e, sozulma türü bardık uçurda ee bolup jazılat.

5-§. Ündüü tıbıştar menen ayaktagan sözdörgö ündüü tıbış menen baştalgan müçö je söz ulanganda ündüülördün bïrï tüşüp kalat: bala - ım -balam, ene - ım - enem, tara- ın - taran, ukta - ıp - uktap, sarı - ala - sarala, toru - ala - torala, toru - aygır - toraygır.

[оңдоо] Ünsüz tıbıştardın jazılışı

6-§. Töl sözdördün ayagında b, v, d, j, g tıbıştarı koldonulbayt, bïrok özdöştürülgön gerb, klub, arab, garaj, parad, epïlog sıyaktuu sözdördö saktalat (VII bölümdü karañız).

7-§. Töl sözdördö r tıbışı söz başına kelbeyt, oşonduktan raazı, ras, raak sözdörü ıraazı, ıras, ıraak türündö jazılat.

Eskertüü: arab, fars, orus j.b. tïlderden kïrgen kee bïr sözdör tömönküçö jazılat: ramazan, raïs, rubaï, rabat, rasmïy, raykan, ruxanïy.

8-§. b tıbışı ekï ündüünün ortosunda jılçıkçıl v tıbışına okşoş aytılsa da, jazuuda b tamgası menen gana belgïlenet: ooba, aba, sobol («suroo» maanïsïndegï, anı menen katar koldonulup jürgön söz), öbölgö, obon, übölük, kubanıç, ubal, dobuş j.b.

[оңдоо] Baş tamgalardın jazılışı

9-§. Süylöm baş tamga menen baştalıp jazılat. Emgek - bakıt. Bïz - elïbïzdïn madanïy baylıgına murasçıbız.

10-§. Süylömdün je ençïlüü attın başına kelgen sozulma ündüünün bïrïnçï tamgası baş tamga, ekïnçïsï kïçïne tamga menen jazılat: Aalam, Ooruktam, Uulum, Eerden, Aalı j.b.

11-§. Ençïlüü attar baş tamga menen jazılat (VI bölümdü karañız).

[оңдоо] Jönököy sozdördün jazılışı

[оңдоо] Uñgu sözdördün jazılışı

12-§. Ayrım tıbıştarı orun almaşıp, ekï türdüü aytılgan uñgu sözdördün ekï türünö teñ jazuuda jol berïlet: ayır//ayrı, kümön//künöm, ubakıt//ubaktı, kayrı//kayır, bakıt//baktı j.b.

13-§. Ayrım sözdördün bïr je bïr neçe tıbışının tüşürülüp je tüşürülböy saktalıp aytılgan ekï türünö teñ jazuuda jol berïlet: alga//aldıga, keñ//keñïrï, nak//nakta, çumu//çumku, bükül//bükülü, sïlk//sïlkï, teñïr//teñïrï j.b.

14-§. Söz başında n tıbışı tüşürülböy jazılat: nayza, namıs, nark, nokto, naçar, nöşör, noyubas, nım, nïke j.b. Al emï neçen-eçen, nebak-ebak bolup aytılgan sözdördün ekï türünö teñ jazuuda jol berïlet.

Eskertuu: bul öñdüü sözdördün toluk tïzmesïn orfografïyalık sözdük kamtıyt.

[оңдоо] Söz müçölörünün jazılışı

15-§. Ayagı r tıbışı menen bütkön sözgö -lık, -luu, -la müçölörü jalganganda, müçönün başındagı l tıbışı d tıbışına ötüp da, ötpöy da aytılgan ekï türünö teñ jazuuda jol berïlet: karluu//karduu, türlö//türdö, şaarlık//şaardık j.b.

16-§. Çakçıl -a(-y) müçösü ulangan sözdön kïyïn 1-jaktın jak müçösü kelse, jak müçönün kıskarıp, -m jana toluk -mın bolup aytılgan ekï türünö teñ jazuuda jol berïlet: kelem-kelemïn, okuym- okuymun, alam-alamın, baram-baramın j.b.

17-§. Ötkön çaktın -gan müçösünön kïyïn 1-jaktın jak müçösü kelse, bulardın -ganmın, -gamın, -gam bolup özgörüp aytılgan türlörünün bardıgına teñ jazuuda jol berïlet: kelgenmïn-kelgemïn-kelgem, barganmın-bargamın-bargam, okuganmın-okugamın-okugam j.b.

18-§. Taandık müçö ulangan sözdön kïyïn ïlïk, tabış, çıgış jöndömö müçölörü kelse, jöndömö müçölörünün kıskargan türünö da, toluk türünö da jazuuda jol berïlet: enemdïn-enemïn, enemdï-enemï, enemden-enemen, eneñdïn-eneñïn j.b.

19-§. 1-, 2-jaktın jekelïk müçölörünön kïyïn jalpı taandık -nıkı müçösü ulanganda, müçönün toluk jana kıskargan ekï türünö teñ jazuuda jol berïlet: balamkı//balamdıkı, ïnïmkï//ïnïmdïkï, agamkı//agamdıkı, ejemkï//ejemdïkï.

20-§. Çıgış jöndömödö turgan mezgïl taktooçtordun kıskargan türünö da, toluk türünö da jazuuda jol berïlet: bayırtan//bayırtadan, ïlgerten//ïlgerteden, emïten//emïteden, azırtan// azırtadan.

21-§. -oo, -uu, -öö, -üü müçösünön kïyïn -çı müçösü ulanıp jasalgan atooç sözdör uñgudagı ündüügö karata özgörüp jazuuçu, tergööçü, şïretüüçü, burgulooçu türündö jazılat.

22-§. Ötkön çaktın -çu müçösü ulangan etïş sözdör jazçu, tergeçü, şïretçü, bakçu, ïşteçü türündö gana jazılat.

Eskertüü: etïş sozdordün -ıçu, -uçu, -üçü formasında jazılışına jol berïlbeyt: barıçumun emes, barçumun, kelüçümün emes, kelçümün j.b.

23-§. Başka tïlderden özdöştürülüp, ayagı jumşak ünsüzdör b, v, g, d, j tıbıştarı menen bütkön sözdörgö ulangan müçönün başkı ünsüzü katkalandaşıp aytılganı menen, jazuuda aga jol berïlbeyt: pedagogko emes, pedagoggo; Kalïnïngradta emes, Kalïnïngradda; Gamburgka emes, Gamburgga; Alïevtïn emes, Alïevdïn j.b.

24-§. Ayagı k, p tıbıştarı menen bütkön sözdörgö ündüüdön baştalgan müçö jalgansa, alar g, b tıbıştarına ötüp aytılışı boyunça jazılat: kök+ış=kögüş, bak+ar=bagar, çap+ uu=çabuu, kïtep+ı=kïtebï, bak+ında=bagında, top+ım=tobum j.b.

Eskertüü: tuurandı sözdördö bul tıbıştar jumşarbayt: takılda, çakılda, bapılda, tapılda j. b.

25-§. Ayagı uyañ ünsüz menen ayaktagan sözdörgö taandık müçö ulanganda, uñgunun tıbıştık tüzülüşünün özgörüp da, özgörböy da jazılışına jol berïlet: karınım-kardım, murunun-murdun, erïnïñ-erdïñ, ïyïnïñ-ïynïñ j.b.

26-§. Ündüü tıbış menen ayaktagan etïş sözgö atooçtuktun -ar//-ır müçösü jalgansa, bul müçö ulangan muundagı ündüünün sozulup aytılış formasına jazuuda jol berïlet: ïşte+ar=ïş-teer, başta+ar=baştaar, oylo+ar=oyloor, kara+ar=karaar j.b.

Eskertüü: -ı, -ï ündüülörü menen ayaktagan sözdörgö -ar//-ır müçölörü jalgansa, soñku muundagı ündüü sozuluñku aytılat, bïrok jazuuda buga jol berïlbeyt: ïrï+ïr=ïrïr, çïrï+ïr=çïrïr, bayı+ır=bayır, jïbï+ïr=jïbïr, ısı+ır=ısır, eerçï+ïr=eerçïr.

27-§. Ünsüz menen ayaktagan etïşke -ar müçösü jalgansa, soñku muundagı ündüü sozuluñku aytılat, bïrok buga jazuuda jol berïlbeyt: bar+ar=barar, kel+ar=keler, sat+ar=satar, jür+ar=jürör j.b.

28-§. Ayagı m, p tıbıştarı menen bütkön etïş sözdörgö çakçıl -ıp müçösü jalganganda, uñgu da, müçö da tıbıştık jaktan özgörüp, sozulup aytılgandıktan anday sözdör uguluşunça jazılat: em+ıp=eemp, sep+ıp=seep, öp+ıp=ööp, çap+ıp=çaap j.b.

29-§. Ayagı n tıbışı menen bütkon sozdörgo k, g, b, m tıbıştarının bïrï menen baştalgan müçö jalgansa, n tıbışının ñ je m tıbışına ötüp aytılışına jazuuda jol berïlbeyt: tüñkü emes, tünkü; tümbü emes, tünbü; küñgö emes, küngö j.b.

30-§. Ayagı z tıbışı menen bütkön sözgö s, ç tıbıştarı menen baştalgan müçö jalgansa, sözdün ugulganınday jazılışına jol berïlbeyt: sössüz emes, sözsüz; kassa emes, kazsa; tosso emes, tozso; asçılık emes, azçılık j.b.

31-§. Ayagı ç tıbışı menen bütkön sözgö s, ç tıbıştarınan baştalgan müçö jalgansa, ç tıbışının ş tıbışına ötüp aytılışına jazuuda jol berïlbeyt: uşsuz emes, uçsuz; kaştı emes, kaçtı; uuşta emes, uuçta; çaşsa emes, çaçsa j.b.

32-§. Küçötmö sın atooç, küçötmö taktooç, ayrım surama at atooçtordu jasooçu kap-, köp-, kıp-, kïp-, kür-, jep-, çop-, op-, ıp-, jap-, bep- j.b.u.s. formalar negïzgï söz menen bïrge jazılat: kapkara, kapkaydan, kapkaçan, küpkündüz, kïpkïçïne, bepbeker, köpkök, jepjeñïl, çopçoñ, opoñoy, apappak, jıpjıluu, mupmuzdak, ıpısık, japjalgız. Oşondoy ele tepedenteñ, tepeteñ, tapadantak, tapatak, çapadançak, çapaçak degen sözdör da bïrge jazılat.

33-§. Başka tïlderden özdöştürülgön na-, bey-, antï-, kontr-, dï- sıyaktuu prefïkster özü aykaşkan sözdör menen bïrge jazılat: beyadep, beykünöö, beybaş, beyjay, beytaanış, naarazı, natuura, beykam, beykapar, antïdüynö, kontrrevolyucïya, dïalog j.b.

[оңдоо] Tataal sözdördün jazılışı

[оңдоо] Bïrïkken jana koşmok sözdördün bïrge jazılışı

34-§. Tıbıştık türü özgörüp, tügöylörü öz ara bïrïgïp ketken tarıxıy koşmok (bïrïkken) sözdör bïrge jazılat: bügün, bıyıl, kayer, jıñaylak, jılañaç, jılañbaş, unçuk, kaynata, bayke, agayın, bıltır, bürsügünü, antïp, mïntïp, uşïntïp, oşentïp, tünüçündö, tayake, ulutun j.b.

35-§. Leksïkalık maanïsï küñürttönüp, öz aldınça koldonuluu mümkünçülügünön ajırap kalgan sözdör menen toluk maanïlüü sözdördün aykaşınan jasalıp, bïr maanï berïp turgan koşmok (bïrïkken) sözdör bïrge jazılat: karamürtöz, keçkurun, köbünese, arabök, akïtaş, baljuuran, deneboyu, karagat, almonçok j.b.

36-§. Janaşa aytılgan ekï sözdün bïrïnçïsï uyañ ünsüz menen ayaktap, kïyïnkïsï katkalañ ünsüz menen baştalıp, bïrïkken söz katarı koldonulsa, katkalañ ünsüz jumşarıp aytılat, bïrok jazuuda aga jol berïlbeyt: tïlgat emes, tïlkat; koñgarga emes, koñkarga; kolgap emes. kolkap; ïşenïmgat emes, ïşenïmkat.

37-§. Ekï tügöyü teñ öz aldınça leksïkalık maanïge ee bolboy, bïrïgïp ketken sözdördön jasalgan koşmok sözdör bïrge jazılat: asırese, tïrïgarak, jeksur, kolkabış, açarbak, açküsön.

38-§. Tügöylorü maanïlïk kasïetterïn toluk saktaganı menen, erkïn söz aykaşınan ayırmalanıp, leksïkalaşıp ketken (ekï, üç söz bïrïgïp, bïr maanï tuyuntup kalgan) koşmok sözdör bïrge jazılat: közaynek, alpkarakuş, aksarbaşıl, taşbaka, kozukarın, atkulak, aybalta, attïş, aşkazan, ayrıkuyruk, koşooz, açköz, kökjal, arıkçıray, alagüü, toguzkat, üçem, arañjan, koljazma, basmasöz, közkaraş, kolbaşçı, jolbaşçı, kezkarandısız, akköñül, karager.

[оңдоо] Koşmok sözdördün bölök jazılışı

39-§. Tügöylörünün leksïkalık algaçkı maanïsï saktalıp, toluk leksïkalaşpagan tömönküdöy koşmok sözdör ayrım jazılat: beş kündük, altı aylık, egïn talaası, altın kaşık, altın saat, başkı komandaçı, başkı redaktor, bütkül düynölük, ayıldık keñeş, rayonduk keñeş, oylop tabuuçu, ïş jürgüzüüçü, at saray, koy saray j.b.

Eskertüü: bïrïnçï sözü kıskarıp bïr muunu gana saktalsa, alar bïrge jazılat: raykeñeş, oblkeñeş j.b.

40-§. San atooçtordun jönököy türü da, tataal türü da aykaşkan sözdörü menen bïrïgïp jazılbastan, ayrım jazılat: on bïr, jüz elüü ekï, bïr mïñ toguz jüz toksonunçu jıl, beş bala, üç kïşï, on ekï ay, kırk beşïnçï jıl.

41-§. Tataal etïştïn ar bïr tügöyü ayrım jazılat: çurkap kel, jügürüp çık, otura tur, uktap al, kütö tur, süylöp jattı, ayttırıp ïy, kete ber, alıp barıp kel, taap kel, alıp barıp bere koy, surap çıga kal, jıgılıp kete jazdap barıp toktodu, kele jatat j.b.

Eskertüü: 1) «jat» degen jardamçı etïş kıskarıp «at» bolup aytılsa, al negïzgï etïşke ulanıp, uguluşunça bïrge jazılat: ïştebatat, baratat, kelatat, alparatat, apkelatat j.b. 2) tömönkü tataal etïşterdïn toluk türünö da, kıskartılgan türünö da jazuuda jol berïlet: alıp bar//alpar, alıp kel//apkel, alıp ber//alper j. b.

42-§. Zat atooç menen etïşten, taktooç menen etïşten kuralgan koşmok sözdör da ayrım jazılat: jardam kıl, jardam et, kol şïlte, kol sal, baş ïydïr, salam ber, baş tart, azap çek, öç al, kol koy, taasïr et, ömür sür, kurman bol, öydö bas, tömön tüş, jogoru çık j.b.

43-§. Turuktuu söz aykaşının (frazeologïzm) ar bïr sözü bölök jazılat: eşek takalagan, tïlï buuday kuurgan, kara kıldı kak jargan, koltuguna suu bürküü, jumurtkadan kır ïzdöö, kamırdan kıl suurganday, murdun balta kespegen, talpagın taşka jayuu j.b.

44-§- Tuurandı, sırdık, modal sözdör, baylamta, jandooç, bölükçölör toluk maanïlüü sözdör menen tïzmekteşïp aytılganda, alardın ar bïrï bölök-bölök jazılat: ötö kooz, ogo beter, bar ele, sen go, eñ sonun, bax çïrkïn, aluu kerek, at menen keldï, adam sımal, kïşï şekïldüü, aga söröy, çoguluştan kïyïn, maga çeyïn, toogo deyre, ar nerse, ar kïm, kïmdïr bïröö, eç kaçan, eç jerde, eç nerse, ar kaçan j.b.

Eskertüü: eçteke, eçteme, bïrdeñke, bïrdeme sıyaktuu sözdör bïrge jazılat.

[оңдоо] Kıskartılgan sözdör, grafïkalık kıskartuular jana alardın jazılışı

45-§. Başkı tamgalarınan kıskartılgan tataal sözdör baş tamga menen jazılat: BUU (Bïrïkken uluttar uyumu), KUU (Kırgız uluttuk unïversïtetï), UAK (Uluttuk attestacïyaloo komïssïyası).

46-§. Baş tamgalarınan kıskartılgan tataal sözdörgö müçö ulanganda, kıskartılgan sözdün aytılışına ılayık müçö kïçïne tamga menen jazılat: BUUga, KUUnun, UAKtın, MAÏnïn, KTRdïn j.b.

47-§. Bïrïnçï muundarı saktalıp kıskartılgan jalpı tataal sözdör kïçïne tamga menen baştalıp, bïrge jazılat: xïmfak, fïlfak, fïzprïbor, turfïrma j.b.

[оңдоо] Koş sözdördün jazılışı

48-§. Koş sözdördün bardık türü ortosuna defïs belgïsï koyulup jazılat: sak-salamat, aman-esen, küç-kubat, ekï-üç, ulam-ulam, bala-bakıra, ıpır-sıpır, tars-turs, jılt-jult, jürüm-turum, kaada-salt j.b.

[оңдоо] Ençïlüü attardın jazılışı

49-§. 1. Adamdın bïr sözdön turgan ısmı, atasının atı-jönü, tegï, jaşıruun atı, koşumça atı baş tamga menen baştalıp jazılat: Ulan, Nurlan, Kuban, Nur, Urmat, Ayan, Kıyal, Balka, Jançar, Çınar, Anar, Asel, Jalın, Tolkun, Salkın, Irıs j.b.

2. Ekï je andan köp sözdön turgan adam attarı baş tamga menen baştalıp, aytılışınça bïrge jazılat: Sultanmurat, Esengeldï, Satıbaldı, Kojakmat, Eltegïn, Sonunbala, Mambetkalıy, Abdıkadır, Asılbübü, Ömürgazı, Balıgooz, Sargunan, Jeñïjok, Atkantañ, Aysara, Elmïra j.b.

Eskertüü: adamga gana tïeşelüü özgöçölüktü bïldïrgen ılakap attar Kız Saykal, Jayıl Mırza, Togolok Moldo, Moldo Nïyaz, Moldo Kılıç, Bala Kurman, Akıl Karaçaç sıyaktuu ısımdardın ar bïrï baş tamga menen baştalıp, ayrım-ayrım jazılışına da jol berïlet.

3. Adamdın ısmına, atı-jönünö uulu, kızı, kelïnï degen sözdör (başka tïlderdegï oglu, zaade j.b. sıyaktuu) koşulup aytılsa, bular kïçïne tamga menen ayrım jazılat: Kasım Tınıstan uulu, Buudaybek Sabır uulu, Nazïra Aalı kızı.

Eskertüü: atasının je çoñ atasının j.b. atınan kïyïn tegïn degen söz koldonulsa, al söz bïrge jazılat (Tınçtıkbek Çorotegïn, Kojogeldï Kultegïn).

4. Adam attarın jazuuda Azamat Altay, Aman Saspay, Aşım Jakıpbek sıyaktuu - adegende öz ısmın, andan soñ atasının atın atap jazuuga jol berïlet.

5. Adam attarının ayagına ь belgïsï jazılbayt (2-paragraf): Aselь, Nazgülь, Emïlь emes, Asel, Nazgül, Emïl.

6. Adam attarına -lık, -çı, -çıl, -ïzm müçölörü ulanganda, alar jalpı at katarı koldonulat da, kïçïne tamga menen jazılat: marksïzm, manasçı, lenïndïk, gegelçïl.

50-§. Mïfologïyalık tüşünüktörgö baylanıştuu tataal ençïlüü attardın bïrïnçïsï baş tamga, ekïnçïsï kïçïne tamga menen ayrım jazılat: Adam ata, Umay ene, Baba dıykan, Oysul ata, Çolpon ata, Kambar ata, Zeñgï baba, Kökö teñïr j.b.

51 -§. Orus je başka tïlderge tïeşelüü ısımdar, orus tïlïnïn orfografïyasının normasına ılayık jazılat: Ferdïnand de Sossyur, Xo Şï Mïn, Kïm Ïr Sen, Bonç-Bruevïç, Jan-Jak-Russo, Saltıkov-Щedrïn, Ïogann-Sebastьyan Bax j.b.

Eskertüü: orus tïlïnde dj arkıluu belgïlenïp jürgön Djek, Djonson, Kembrïdj, Djeyms, Djordj Soros, Djoldoş, Djanıbek sıyaktuu sözdör kırgız tïlïndegï j arkıluu gana Jek, Jonson, Kembrïj, Jeyms, Jorj Soros, Joldoş, Janıbek türündö jazılat.

52-§. Uruk, uruu, el attarı (etnonïmder) kïçïne tamga menen baştalıp (solto, sayak, kıdık, orus, xakas), tataal tüzülüştögülörü aytılışınça bïrge jazılat: sarbagış, karabagış, borkemïk, karakıtay, beşküröñ, çakçabïy, akbïlek, elçïbay, otuzuul j. b.

53-§. Astronomïyalık tataal ençïlüü attar (kosmonïmder) baş tamga menen baştalıp, ekïnçïsï kïçïne tamga menen ayrım jazılat: Jetï arkar, Jetï karakçı, Altın kazık, Çoñ jetïgen, Samançı jolu j.b.

54-§. Aybanat, kuştardın ençïlüü attarı (zoonïmder) baş tamga menen baştalıp, tügöylörü bïrïktïrïlïp jazılat: Akborçuk, Akkula, Kerbïlek, Akşumkar, Börübasar, Çalkuyruk, Gülsarat, Teltoru, Sureçkï, Sarala.

55-§. 1. Geografïyalık jönököy ençïlüü attar baş tamga menen jazılat: Azïya, Afrïka, Antarktïda, Evropa, Alay, Çüy, Sokuluk, Toñ, Kemïn, Balıkçı, Arstanbap, Narın, Gülçö, Jazı j.b.

2. Geografïyalık tataal ençïlüü attar bïrïktïrïlïp, aytılışı boyunça jazılat: Alarça, Balgart, Alabuka, Aktalaa, Akşıyrak, Alabel, Alaykuu, Çoñalay, Başkarasuu, Çoñsaroy, Aytïybes, Kökjañgak, Atbaşı, Kïçïkumbel, Şamaldısay, Isıkköl, Isıkata, Sarıçelek, Toraygır, Ilaytalaa, Mırzake, Erkïntoo, Karabalta, Jalalabat j.b. 3. Geografïyalık ençïlüü attarga oşol jerdïn ekendïgïn tuyuntuuçu -lık müçösü ulanıp aytılsa, al söz kïçïne tamga menen jazılat: Alay//alaylık, Kaşkar//kaşkarlık, Isıkköl// ısıkköldük, Narın//narındık.

4. Aytılışı jana jazılışı ar türdüü bolup jürgön geografïyalık attar kırgız tïlïndegï aytılışına ılayık jazılat: Almatı, Anjıyan, Kokon, Bukar, Düyşömbü, Samarkan, Taşken, Margalañ, Turpan, Kordoy, Jambıl, Türkstan, Kazan, Betpaktalaa, Bakı, Semey, Jergetal, Beşken, Öskemen, Kızıljar, Türkïya j.b.

Eskertüü: 1) aral, jarım aral, kırka too, jer, deñïz, okean, kısık, darıya, kanal, buluñ, köçö, ayant, ayıl j.b.u.s. sözdör geografïyalık ençïlüü attarga aykaşa kelse, kïçïne tamga menen bölök jazılat: Aral deñïzï, Balkaş kölü, Suusamır öröönü, Jazı darıyası, Kurïl araldarı, Çoñ muztör jayloosu, Alay too kırkası, Çoñsaroy ayılı j.b.;

2) tündük, tüştük, batış, çıgış degen sözdör geografïyalık tataal ençïlüü attardın tutumunda baş tamga menen baştalıp, bölök jazılat: Tündük Batış, Tündük Çıgış, Tüştük Çıgış, Iraakı Çıgış, Batış Evropa, Tündük Vьetnam, Çıgış Kazakstan, Tüştük Çıgış ölkölörü j.b. Egerde tündük, tüştük, çıgış, batış degen sözdör geografïyalık ençïlüü attardın bütümündö jalpı at katarı koldonulsa, kïçïne tamga menen jazılat: Kırgızstandın tündügü, Oştun tüştük tarabı, Isıkköldün çıgışı, Bïşkek şaarının batış jagı j.b.

56-§. Geografïyalık ençïlüü attar koş söz katarı janaşa aytılsa, arasına sızıkça koyulup. baş tamga menen ayrım jazılat: Oş - Erkeçtam - Kaşkar jolu, Pekïn - Ürümçü - Almatı - Bïşkek - Taşken temïr jol kattamı, Bïşkek - Moskva — Ufa — Bïşkek kattamındagı samolet.

57-§. Mamleket, mamlekettïk jogorku organdardın bardık sözü baş tamga menen baştalıp, ayrım-ayrım jazılat: Kırgız Respublïkası, Rossïya Federacïyası, Kırgız Respublïkasının Jogorku Keñeşï, Kırgız Respublïkasının Ökmötü, Kırgız Respublïkasının Jogorku Sotu, Ïran Ïslam Respublïkası, Kıtay El Respublïkası, Kırgız Respublïkasının Konstïtucïyalık Sotu j.b.

58-§. Mamlekettïk jana mamlekettïk emes mekeme, ïşkana, koom, fond, uyumdardın atalıştarının bïrïnçï sözü baş tamga menen baştalıp, kalgandarı kïçïne tamga menen ayrım-ayrım jazılat: Bïlïm jana madanïyat mïnïstrlïgï, Mayıp baldardı koldoo fondu, Turïzm jana sport boyunça agenttïgï, Çakan jana orto bïznestï koldoo boyunça mamlekettïk fond, Mamlekettïk tïl boyunça uluttuk komïssïya.

59-§, Ordenderdïn, medaldardın attarı tırmakçaga alınbay, baştamga menen, orden, medalь degen söz kïçïne tamga menen ayrım jazılat: Manas ordenï, Baatır ene ordenï, Ene dañkı, Erdïk, Dañk medaldarı.

60-§. Tarıxıy okuya, mayramdık datalardın bïrïnçï sözü baş tamga menen baştalıp, kalgandarı kïçïne tamga menen ayrım-ayrım jazılat: Jañı jıl mayramı, Brest tınçtıgı, Tegeran kelïşïmï, Basmasöz künü, Jılajıraş je Nooruz mayramı j.b.

Eskertuu: mayramdıï atı sap menen baştalsa, sandan kïyïnkï söz baş tamga menen jazılat: 1-May, 9-May j.b.

61-§. Mïnïstr, prezïdent, töraga, derektïr, orunbasar, doktor, akademïk, baatır, emgek sïñïrgen ïşmer, marşal, general, katçı, j.b. kızmat orundu, atayın naamdı, ïlïmïy darajanı bïldïrüüçü sözdör ençïlüü attar menen koşo aytılganda da kïçïne tamga menen jazılat: Kırgız Respublïkasının Bïlïm jana madanïyat mïnïstrï, Kırgız Respublïkasının Uluttuk ïlïmder akademïyasının prezïdentï, Kırgız Respublïkasının Uluttuk ïlïmder akademïyasının akademïgï, Kırgız uluttuk unïversïtetïnïn rektoru j.b.

Eskertuu: Kırgız Respublïkasının Prezïdentï, Kırgız Respublïkasının Baatırı öñduu atalıştardın bardık sözu baş tamga menen baştalıp, ayrım-ayrım jazılat.

62-§. Zavod-fabrïka, teatr, aşkana, kafe, meymankana, sporttuk uyum, dükön, basma, mekeme, ayanttardın ençïlüü attarı tırmakçaga alınıp, baş tamga menen jazılat: «Bïşkek» meymankanası, «Jırgal» monçosu, «Ïlïm» basması, «Çolpon» but kïyïm tïgüü fabrïkası, «Kıyal» bïrïkmesï.

63-§. Adabïyat, süröt, muzıka j.b. önör çıgarmalarının, gezït-jurnal, kïtepterdïn attarı tırmakçaga alınıp, bïrïnçï sözü baş tamga menen jazılat: «Too arasında», «Kanıbek», «Sıngan bugu», «Asaba», «Uzak jol».

64-§. Egerde körköm çıgarmalar anın kaarmandarının attarınan atalıp, koş söz katarı aytılsa, alar tırmakçaga alınıp, ortoloruna sızıkça koyulup, baş tamga menen jazılat: «Janış - Bayış», «Sarïnjï - Bököy» epostoru, «Kozu körpöş - Bayan suluu» çıgarması.

[оңдоо] Özdöştürülgön sözdördün jazılışı

65-§. Orus tïlïnen je al arkıluu başka tïlderden kïrgen sözdör, negïzïnen, orus orfogra-fïyasındagıday jazılat: jyurï, boks, affïks, arbïtraj, gerb, bank j.b.

66-§. Orus tïlïnen je al arkıluu başka tïlderden özdöştürülüp, kırgız tïlïnïn tıbıştık özgöçölügünö baş ïydïrïlïp aytılgan sözdör aytılışınça jazılışına jol berïlet: belet, aşmüşkö, bardeñke, ïret, közür, sarjan, müştök, momposuy, tamekï, çıt, çïrköö, sot, borum, dogdur, köpös, jaşïk, samoor, kerebet, üstöl, nöl, panar, gezït, beket, kemsel, nomur, münöt, mïskey, şapke, jarkop, maşïne, meş, sïlïndïr, şotka, plaş j.b.

67-§. Orus tïlïnen je al arkıluu başka tïlderden kïrgen ayrım sözdör kırgız tïlïndegï aytılışına ılayık fonetïkalık türü özgörüp (akırkı tıbışı tüşürülüp je aga başka tıbış koşulup, je akırkı tıbıştın orduna başka tıbış koldonulup) jazılışına jol berïlet: sutkï emes, sutka; rang emes, ranga; tank emes, tanka; azbest emes, azbes; artïst emes, artïs; botïnkï emes, batïnke; kanïkulı emes, kanïkul j.b.

68-§. Ayagı -pp, -tt, -ss, -mm koş ünsüzdörü menen ayaktagan sözdörgö uşul öñdüü tıbış menen baştalgan müçölör aykaşsa, üç okşoş ünsüz katar kelbeyt, oşonduktan alardın bïrï tüşürülüp jazılat: kïlovatt+da - kïlovatta, kïlovatt+dan - kïlovattan, klass+sız - klassız j.b.

[оңдоо] Taşımal

69-§. Sözdör bïr saptan ekïnçï sapka muunga bölünüü tartïbï boyunça taşılat: kï-tep, bo-ёk, to-yut, aytılgan-dar. kelgen-der, je ay-tılgandar. Sozulma ündüü bïr gana muun tüzgöndüktön, sozulmanı bïrï-bïrïnen ajıratıp taşımaldoogo bolboyt: to-olordo emes, too-lordo; bekïnü-üçü emes, bekïnüü-çü; za-arkanu-uçu emes zaar-kanuu-çu.

70-§. Bïr muundan turgan sözdördü bölüktörgö ajıratıp taşuuga bolboyt: jol, ar, el, tan, taan, suuk, too, eer, tars, akt.

71-§. Üç tıbıştan je ekï muundan turgan sözdördü da taşımaldoogo bolboyt. Mınday sözdördün bïr gana ündüü tıbıştan turgan muunun özünçö kaltırıp, kalgan muunun ekïnçï sapka taşıp jazuu ılayıksız. Oşonduktan mınday sözdör muunga bölünüşü boyunça taşılbastan, bardıgı çoguu jazılat (e-ne emes ene).

72-§. Yottoşkon e, ё, yu, ya tamgaları menen kelgen muundardı bölüp taşuuga bolboyt: ta-ya, bo-ё, yu-bïley, çï-e, akacï-ya.

73-§. Ündüü tıbıştardın arasına kelgen okşoş ekï ünsüz tıbıştı bïrï-bïrïnen ajıratıp taşuu kerek: ta-kkan emes, tak-kan; kana-ttuu emes, kanat-tuu; ça-ppa emes, çap-pa; ka-ssa emes kas-sa.

74-§. Başkı tamgalarınan kıskartılgan BUU, KMUU, UAK, MAÏ sıyaktuu sözdördü bïr saptan ekïnçï sapka taşımaldap jazuuga bolboyt. Muundarınan kıskartılgan sözdördü bïr saptan ekïnçï sapka taşımaldoogo bolot: xïm-fak, mam-bas (mamlekettïk basma).

75-§. Kïşïlerdïn kıskartılıp alıngan ısmı jana atasının atı famïlïyadan taşılbayt. T. M. Mambetjunuşov, B. T. Rısalïevdï T. M. jana B. T. kıskartılgan bölügün famïlïyadan ajıratıp, murunku saptın ayagına je jañı saptın başına taşuuga bolboyt.

76-§. Cïfradan kïyïn kelgen km, dm, m, sm, t, c, kg, g sıyaktuu kıskartılgan sözdördü özünçö bölüp taşuuga bolboyt. Bular özünön murunku cïfralar menen çoguu bïr jerde jazılat: 10 km, 20 dm, 75 sm; 10 t., 100 c., 125 kg., 67 g.

Jalpı eskertüü: jazuu erejelerïnde keltïrïlgen mïsaldarga okşoş sözdördün jalpı tïzmesï uşul erejenïn negïzïnde tüzülüüçü praktïkalık koldonmodo jana orfografïyalık sözdüktö berïlet.