100 Exemplo de Interlingua (latino sine flexione) by Giuseppe Peano: part 5

Not too much time today, more's the pity. See part 4 here, 3 here, 2 here, and part 1 here.

9. - Tempore de verbo.

Verbo latino habe plure suffixo de tempore. Per exemplo, thema "ama" indicativo praesente "ama-t", imperfecto "ama-ba-t", perfecto "ama-vi-t", plus quam perfecto "ama-vera-t", futuro "ama-bi-t", futuro exacto "ama-veri-t"; ubi suffixo "-t" indica persona.

Italiano conserva praes. "ama", imp. "ama-va", perf. "amò", construe novo futuro "amerà" ex "amare habet", et formas composito "ha amato, ebbe amato, aveva amato, avrà amato". Idem français "aime, aimait, aima, aimera, a aimé, eut aimé, avait aimé, aura aimé". Idem pro hispano.

Anglo habe duo tempore simplice, praesente "love", imperfecto et perfecto "loved", et compositos "have loved, had loved", futuro "will love, will have loved". Idem pro deutsch "(ich) liebe, liebte, habe geliebt, hatte geliebt, werde lieben, werde geliebt haben".

In tale varietate de forma et de valore pro tempores, consilio optimo es suppressione de omni suffixo de tempore, quando es possibile.

Quod grammaticos voca "praesente", es thema de verbo, sine suffixo de tempore. In propositiones:

L. "Gutta cavat lapidem" = IL "gutta cava lapide", N. 15

A. "Time is money" = IL "tempore es moneta", N. 10

F. "Qui s'excuse, s'accuse" = "qui se excusa, se accusa", 

non existe idea de tempore.

Si phrasi jam indica tempore, suffixo es inutile. Lat. "heri scribebamus, cras legemus" = Intrl. "heri nos scribe, cras nos lege". Voces "heri, cras" jam indica tempore.

In phrasi I. "domani io vado a Roma", F. "demain je vais à Rome", A. "to morrow I go to Rome", D. "morgen ich gehe nach Rom", quod grammaticos voca "praesente", es "futuro". Intrl. "cras me i ad Roma".

Ovidio: "qui bene latuit, bene vixit"= Intrl. "qui bene late, bene vive", N. 68. Propositione es vero in omni tempore.

Horatio: "multa renascentur quae jam cecidere" = Interl. "multo re que jam cade, renasce" N. 89. Voce jam indica praeterito.

Latino: "qui amat periculum, peribit in illo" = Intrl. "qui ama periculo peri in illo", N. 88, simile ad "qui gladio ferit, gladio perit", sine futuro.

Français "rira bien qui rira le dernier" contine futuro, que non existe in correspondende proverbio italiano "ride bene chi ride l'ultima". Verte in Interlingua "ride bene qui ride ultimo", exemplo N. 71.

Horatio: "non sum qualis eram" = Intrl. "me non es quale jam es".

Tacito: "omnia quae nunc vecustissima ereduntur, nova fuere" = Intrl. "omni re, que nunc nos crede ultra vetere, jam es novo", N. 97.

La Fontaine: "qui a bu, boira" = Intrl. "qui jam bibe, habe ad bibe"aut "qui bibe, iterum bibe", aut "qui bibe in praeterito, et bibe in futuro".

Interlingua I habe ad scribe" repraesenta futuro de tardo latino "scribere habet", I. "scriverà", F. "écrira", H. "escribira".

Interl. "vol scribe, debe scribe" repraesenta futuro A. "shall, will write" I "vuole, deve scrivere", F. "veut, doit écrire".

Intrl. "vade ad scribe, i ad scribe, i scribe", es futuro simile ad "va a scrivere", A. "go to write", F. "va écrire".

Ultimo forma de futuro "i scribe" es notabile pro simplicitate.

Interl. "habe scripto" repraesenta praeterito I. "ha scritto", F. "a écrit", H. "ha escrito", A. "has written", D. "hat geschrieben".

F. "je viens d'ècrire" = Interl. "me veni ab scribe, me i ab scribe, me i ex scribe, me es ex-scribente, me ex scribe, me e scribe".

Ultimo forma de praeterito "e scribe", simile ad aoristo Graeco "e-graphe" es pauco intelligibile sine explicatione.

Volapük indica tempore in modo simile ad "e-scribe, i-scribe".

Plure interlinguista adopta suffixo -ba de imperfecto L. (ama)ba(t).

Disc. 1910 p. 154, 1912 p. 108 119 151.